مدیریت از دیدگاه اسلام چیست؟

مدیریت از دیدگاه اسلام، یکی از مهمترین عوامل موفقیت و پیشرفت بشر است. امکان ندارد تمدنی بدون بهره گیری از یک سیستم مدیریتی خوب، دوام بیاورد. اما اسلام، تمدنی است که چیزی حدود 13 قرن دوام آورده است. تمدن اسلامی به دست پیامبر اکرم (ص) تشکیل شده و توسط خلفای بعد از او، ادامه یافته است. مدیریت در اسلام به معنی به کارگیری عقل و استفاده بهینه از منابع موجود در جهت رسیدن به اهداف، تلقی می شود. سبک های مدیریت اسلامی، یکی از پر بحث ترین مباحث در کتب اسلامی است. پیامبر اکرم نیز با تاکید بر اهمیت مدیریت، رهبران و مسئولین را به آن دعوت نموده است. از نظر ایشان بهترین رهبران، کسانی هستند که مردم را به خوبی مدیریت و به آنان خدمت می کنند. آنچه که در مدیریت اسلامی اهمیت دارد، چیره بودن معیار های الهی بر اصول مدیریتی است. ما در این مقاله به طور مفصل به بررسی مدیریت از دیدگاه اسلام، خواهیم پرداخت.

مدیریت اسلامی چیست؟

پیش از هرچیز بیایید ببینیم که اصلا مدیریت اسلامی یعنی چه؟ مدیریت اسلامی یا همان مدیریت بر اساس اسلام، مدیریتی است که بر پایه اصول و مفاهیم دین اسلام بنا شده است. در این نوع مدیریت، مفاهیم و ارزش های اسلامی به عنوان اصل اساسی در تمام تصمیم گیری ها به کار برده می شود. به عبارتی می توان گفت از اصول اسلامی برای راهنمایی مدیران جوامع مختلف، استفاده می شود. در مدیریت اسلامی پایبندی به اصول و ارزش های اخلاقی اسلامی، اجتماعی، توسعه انسانی، عدالت و…. از واجبات است.

اصول و مبانی مدیریت از دیدگاه اسلام

مدیریت از دیدگاه اسلام بر 3 بعد پایدار است. بعد مذهبی، بعد اخلاقی و بعد اجتماعی. در ادامه، برخی از مهمترین اصول و مبانی مدیریت از دیدگاه اسلام را شرح می دهیم:

• عدالت: مهمترین اصل مدیریت از منظر اسلام، برقراری عدالت است. عدالت یعنی داشتن انصاف، دادن حقوق برابر به افراد و ……
• تصمیمات شورایی: تصمیم گیری ها در مدیریت اسلامی به صورت شورایی انجام می پذیرد و در مسائل و مشکلات مهم از نظرات افراد با تجربه، استفاده می شود.
• داشتن مهارت مدیریتی: از دیدگاه اسلام، مهارت مدیریتی در اغلب افراد وجود دارد. فقط کافی است تا این مهارت، پرورش داده شود. یک مدیر موفق دارای مهارت هایی هم چون تفکر استراتژیک، توانایی های رهبری و ارتباطی، توانایی حل مسئله و توانایی تصمیم گیری و…. است.
• تعهد به ارائه خدمات: یکی دیگر از اصول مهم مدیریت از دیدگاه اسلام، خدمت به مردم است. مدیریت اقتصادی و اجتماعی باید به نحوی باشد تا سبب بهبود شرایط زندگی مردم شود.
• احترام به مردم: مدیران و رهبران، موظف هستند به مردم احترام بگذارند. همچنین، نیاز های آن ها را به خوبی بشناسند و از هر گونه تبعیض، خود داری به عمل آورند.
• اخلاق اسلامی: مدیران با رعایت اخلاق اسلامی باید برای دیگران، همانند الگو عمل کنند.
• مسئولیت پذیر بودن: هر مدیر باید به وظایف خود آشنا باشد و در هنگام انجام آن، اهمال کاری نکند.
• مدیریت زمان: مدیران موظف هستند با برنامه ریزی درست و مدیریت زمان به بهبود عملکرد اجتماع، کمک کنند.
• صادق بودن: رهبری که مردم را مدیریت می کند، باید صادق باشد تا بتواند به خوبی به مردم خدمت کند.

سبک های مدیریت اسلامی

سبک های مدیریت اسلامی بر اساس اصول و مبانی مدیریت از دیدگاه اسلام، شکل گرفته اند. در این جا، ما لیستی از سبک های مدیریت اسلامی برایتان آورده ایم:

• سبک مدیریت مشورتی: در این سبک، نظر همه اعضای سازمان پرسیده خواهد شد و کار ها با مشورت انجام می شوند. هیچ کسی در این روش به صورت خودمختار تصمیمی نمی گیرد.
• سبک مدیریتی پویا: در این روش، مدیران باید با بهره گیری از ابزار هایی که در دست دارند در جهت توسعه و پیشرفت سازمان عمل کنند.
• سبک مدیریت اخلاقی: توجه به اخلاق اسلامی و رعایت حقوق انسانی در این روش مدیریتی، مهمترین اصل است.
• سبک مدیریتی توسعه انسانی: تمرکز بر روی توسعه انسانی و توانمند سازی کارکنان در این روش، بسیار حائز اهمیت است. این یعنی با آموزش های لازم و بالا بردن سطح توانمندی کارکنان، می توان از آن ها در جهت بهتر کردن مجموعه، استفاده کرد.

به طور کلی، سبک های مدیریت اسلامی گفته شده؛ اغلب برای مجموعه های استفاده می شوند که به دنبال پیشرفت و توسعه بر اساس اخلاق اسلامی، هستند. البته، این سبک ها ممکن است در مدیریت های غیر اسلامی نیز به کار برده شوند.

مدیریت اسلامی از دیدگاه قرآن و روایات

مدیریت از دیدگاه اسلام، بار ها در قرآن کریم آمده است. که در ادامه به چند مورد از مهمترین این روایات، می پردازیم:

1. در سوره بقره آیه 278 آمده: “این کسی است که به صدقه‌های خود به خداوند قرض می‌دهد و از آن برایش ثوابی بسیار دارد”. این آیه به مدیریت اقتصادی اشاره دارد و ارائه صدقه را به عنوان یکی از راه‌های تأمین منابع مالی برای رسیدن به اهداف اجتماعی، می داند.
2. امام علی (ع) درباره مدیریت مالی فرموده است: “هیچ کس نمی‌تواند به اندازه کافی برای خودش ذخیره کند و به همین دلیل، باید منابع را به نحوی تقسیم کنیم که همه بهره‌مند شوند”. این حدیث به مدیریت مالی و اقتصادی، اشاره دارد.

• در سوره الملک آیه ۴۰ آمده است: “همانا آنانی که در دنیا سرمایه ‌هایشان را برای خداوند صرف می‌کنند، مانند کسانی هستند که گنجی را اختیار کرده‌اند و در آنجا هیچ فساد و نیز انقطاعی نیست”. این آیه بیان می دارد که در مدیریت سرمایه‌های خود، باید به دنبال سرمایه‌گذاری در راستای خداوند باشیم تا در آینده بتوان برداشت کرد. به عبارتی، این آیه به مدیریت زمان، اشاره می کند.

• 4.     – در سوره الحجرات آیه ۱۳ آمده است: “ای مردم! ما شما را از یک مرد و یک زن آفریده‌ایم و به قبایل و قوم‌ها تقسیم نکرده‌ایم تا از همدیگر برتری یابید، بلکه برتری شما از نظر خداوند، بر اساس تقواست”. این آیه بیان می‌کند که در مدیریت اجتماعی، باید به دنبال عدالت و انصاف در تقسیم منابع و فرصت‌ها باشیم.

• امام علی (ع) درباره ی مدیریت سیاسی، فرموده است: “رهبران باید به دنبال حفظ حقوق مردم و ایجاد یک جامعه عادلانه باشند و هرگز نباید به فساد و ظلم متمایل شوند”. این حدیث بیان می‌کند که در مدیریت سیاسی، باید به دنبال حفظ حقوق و منافع مردم و ایجاد یک جامعه عادلانه باشیم.

این مطلب ادامه دارد… .